Προσκυνηματικός Προορισμός η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη,

Ο πλούτος των Βυζαντινών της μνημείων κάνει την Ελλάδα ιδανικό προορισμό για χιλιάδες προσκυνητές. Μνημεία εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και τέχνης αιώνων, αμέτρητες εκκλησίες και μοναστήρια μαρτυρούν την πλούσια προσκυνηματική κληρονομιά της χώρας.

Οι Βυζαντινές και μετα-Βυζαντινές εκκλησίες σε πόλεις και μικρά χωριά, οι καθεδρικοί ναοί, τα ξωκλήσια της υπαίθρου, τα μοναστήρια και τα ερημητήρια, στολισμένα με θαυμάσια ψηφιδωτά, τοιχογραφίες και εικόνες, μαρτυρούν την επιμονή στην πίστη και την παράδοση.

Στη Δυτική Θεσσαλία, τα Μετέωρα (Βυζαντινά μοναστήρια του 14ου αιώνα), είναι σκαρφαλωμένα στις κορφές ενός συγκροτήματος επιβλητικών βράχων. Στη Βόρεια Ελλάδα στη Χερσόνησο της Χαλκιδικής, στο ανατολικό άκρο, βρίσκεται πάνω από χίλια χρόνια η μοναστική κοινότητα του Αγίου Ορους, η οποία αποτελείται από είκοσι μοναστήρια που κρύβουν μερικούς από τους πλέον πολύτιμους Βυζαντινούς θησαυρούς και μια πληθώρα κλασσικών και μεσαιωνικών χειρογράφων. Και τέλος στο νησί της Πάτμου, με το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου και το σπήλαιο όπου πιστεύεται ότι ο Αγιος Ιωάννης ο Θεολόγος έγραψε την Αποκάλυψη κατά το τέλος του 1ου μ.Χ. αιώνα.Όλα αυτά είναι λίγα μόνο από τα σημαντικά θρησκευτικά στοιχεία της Ελλάδας που θεωρείται ότι συγκαταλέγονται ανάμεσα στα πλέον θαυμαστά μνημεία του κόσμου.

Εκείνοι που ακολουθούν τα βήματα του Απόστολου Παύλου διασχίζοντας τις βιβλικές πόλεις των Αθηνών, της Θεσσαλονίκης, Φιλίππων, Χριστούπολης (σημερινής Καβάλας), - της πρώτης πόλης στην Ευρώπη που ασπάστηκε το Χριστιανισμό - και της Ρόδου, κάνουν ένα οδοιπορικό μιας αξέχαστης θρησκευτικής εμπειρίας.

Η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες κοιτίδες του χριστιανισμού, το πρώτο σημείο σε όλο τον Ευρωπαϊκό χώρο όπου ο Απόστολος Παύλος ξεκίνησε τη διδαχή του Χριστού και τον προσηλυτισμό των πρώτων ανθρώπων οι οποίοι θα ασπαζόταν τη νέα αυτή και θα βίωνε τόσο έντονα την Εκκλησία του Χριστού, που θα άλλαζε τα δεδομένα σε όλο τον πλανήτη. Οι πανηγύρεις αλλά και οι θαυματουργές εικόνες των Αγίων αποτελούν αιτία διοργάνωσης ομαδικών αλλά και μεμονωμένων επισκέψεων σε διάφορες Βυζαντινές εκκλησίες και μοναστήρια, όπου ο επισκέπτης αισθάνεται την βαθιά κατάνυξη που κυριαρχεί. Αξίζει να επισκεφθείτε την Μονή Εικοσιφοίνισας στο Παγγαίο, την ονομαστή Κοσμοσώτειρα στις Φέρρες και τα πολλά μοναστήρια της Ξάνθης. Ο Απόστολος Παύλος επισκέφθηκε την Ελλάδα κατά το δεύτερο ιεραποστολικό του ταξίδι, το οποίο ξεκίνησε την άνοιξη του 49 μ.Χ. στην Αντιόχεια της Συρίας. Αφού διέσχισε τη Γαλατεία και τη Φρυγία, έφτασε στην Τροία. Εκεί είδε ένα όραμα, σύμφωνα με το οποίο κάποιος Μακεδόνας τον προέτρεψε να ταξιδέψει στη Μακεδονία και να διδάξει εκεί. Έτσι έφτασε στη Νεάπολη, τη σημερινή πόλη της Καβάλας, ένα από τα σπουδαιότερα τότε λιμάνια των Βαλκανίων που είχε ιδρυθεί από τους Θασίτες τον 7ο αιώνα π.Χ.  Με το Σίλα, το Λουκά και το νεαρό Τιμόθεο ακολούθησαν την Εγνατία Οδό και σε λίγες ώρες βρέθηκαν στους Φιλίππους, τη σημαντικότερη ρωμαϊκή πόλη της Ανατολικής Μακεδονίας. Αφοσιωμένος στην αποστολή του, ο Απόστολος Παύλος ξεκίνησε τα κηρύγματά του δίπλα στα εξαγνιστικά νερά του ποταμού Ζυγάκτη, σημείο προσευχής για τους κατοίκους των Φιλίππων. Εκεί βρήκε κάποιες γυναίκες, οι οποίες τον άκουσαν με προσοχή και ενδιαφέρον. Ανάμεσα σε κείνες, η Λυδία, μια γυναίκα με ευρύτητα πνεύματος που κατάλαβε ότι ο Θεός για τον οποίο μιλούσε ο Απόστολος Παύλος θα άλλαζε τη ζωή της για πάντα. Ζήτησε να βαπτιστεί αμέσως.  Η Λυδία ήταν η πρώτη Ευρωπαία που βαπτίστηκε χριστιανή. Στο σημείο εκείνο ιδρύθηκε μια εκκλησία – βαπτιστήριο, το βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας, ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα στον ελλαδικό χώρο. Για τη διδαχή του, τον προσηλυτισμό εκατοντάδων ατόμων στο χριστιανισμό, αλλά και για τα θαύματά του, τα οποία είχαν επιφέρει μεγάλη αναστάτωση στην τότε ρωμαιοκρατούμενη πόλη των Φιλίππων, ο Παύλος μαζί με το Σίλα οδηγήθηκαν στην Αγορά, ενώπιον του Λαϊκού Δικαστηρίου. Οι δικαστές, ισχυριζόμενοι ότι σύμφωνα με τον νόμο δεν επιτρεπόταν σε μια ρωμαϊκή πόλη η διδαχή άλλης θρησκείας - καθότι αυτό θα επέφερε αναστάτωση και διχασμό ανάμεσα στους πολίτες – τους καταδίκασαν σε φυλάκιση. Αφού μαστιγώθηκαν, οδηγήθηκαν σε μια μικρή στέρνα όπου και φυλακίστηκαν. Η «φυλακή» του Αποστόλου Παύλου βρίσκεται στην περιοχή ακόμα και σήμερα. Υπάρχουν όμως πολλά άλλα σημαντικά προσκυνήματα που μαρτυρούν τη θρησκευτικότητα της περιοχής, μερικά από τα οποία παρατίθενται παρακάτω. ΜΟΝΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΣΙΛΑ Βρίσκεται 3 χιλιόμετρα έξω από την πόλη της Καβάλας. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Απόστολος Παύλος και οι σύντροφοί του Λουκάς, Σίλας και Τιμόθεος ξεκουράστηκαν εδώ κατά την επίσκεψή τους στους Φιλίππους. Αυτό το μαρτυρά μια μαρμάρινη στήλη έξω από τη Μονή. Το 1937 ο τότε μητροπολίτης Φιλίππων Χρυσόστομος έκτισε εδώ την πρώτη εκκλησία. Το 1946 κτίστηκε το ανδρικό μοναστήρι που εγκαινιάστηκε το 1956. Εορτάζει στις 30 Ιουλίου. ΜΟΝΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ Βρίσκεται σε μια καταπράσινη τοποθεσία, περιστοιχισμένη από τους οικισμούς Μακρυχώρι, Ελαφοχώρι, Δύσβατο και Στεγνό, στην ορεινή περιοχή του Νέστου, σε απόσταση 11 χιλιομέτρων από τη Χρυσούπολη.  Ιδρύθηκε το 1969 ως γυναικείο κοινοβιακό μοναστήρι και εγκαινιάστηκε το 1977. Η θαυματουργή εικόνα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος που έφεραν οι πρόσφυγες από τη Μ. Ασία το 1922. Η Μονή εορτάζει του Αγίου Παντελεήμονα (27 Ιουλίου), του Αγίου Νεκταρίου (9 Νοεμβρίου) και της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (6 Αυγούστου). ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ – ΧΡΥΣΟΚΑΣΤΡΟ Η ανέγερση της Μονής έγινε το 1978 στο λόφο του Χρυσόκαστρου που βρίσκεται κοντά στην Ελευθερούπολη Παγγαίου. Το 1981 ιδρύθηκε εδώ η πρώτη γυναικεία αδελφότητα που υιοθέτησε τον κανόνα των Μονών του Αγ. Όρους (Άθως). Η Μονή διατηρεί αντίγραφο της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας της Τριχερούσας, αντίγραφο από Μονή του Αγίου Όρους. ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΓΓΑΙΟΥ ΝΙΚΗΣΙΑΝΗΣ Η Μονή ιδρύθηκε το 1985 στο λόφο της Νικήσιανης, κοντά στην Ελευθερούπολη. Πρόκειται για γυναικεία κοινοβιακή Μονή. Η κεντρική εκκλησία είναι αφιερωμένη στην Παναγία τη Γοργουπήκοο του Αγίου Όρους. Εδώ φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα του Αγίου Δημητρίου. Κάθε χρόνο, τη Μεγάλη Παρασκευή, λαμβάνει χώρα εδώ η αναπαράσταση της Σταύρωσης του Κυρίου. Η Μονή ασκεί φιλανθρωπικό έργο για ολόκληρη την περιοχή του Παγγαίου. Επίσης, πολύ συχνά διοργανώνει σεμινάρια θεολογίας υψηλού επιπέδου, με τη συμμετοχή πανεπιστημιακών καθηγητών. ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ (ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΠΑΓΓΑΙΩΤΙΣΣΑΣ) ΣΤΟ ΧΟΡΤΟΚΟΠΙ Βρίσκεται σε λόφο, σε απόσταση δύο χιλιομέτρων από τον οικισμό του Χορτοκοπίου. Ιδρύθηκε το 1978 και πρόκειται για γυναικεία κοινοβιακή Μονή. Οι μοναχές ασχολούνται με την αγιογραφία, αλλά και με την καλλιέργεια της γης. Εδώ φυλάσσεται μια θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου. Η Μονή γιορτάζει στις 15 Αυγούστου, την ημέρα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΙΚΟΣΙΦΟΙΝΙΣΣΑΣ Η Μονή είναι κτισμένη σε μια απόκρημνη χαράδρα του Παγγαίου Όρους, στα όρια με το Νομό Σερρών. Ιδρύθηκε περίπου τον 10ο αιώνα μ.Χ. Αναφορά στη Μονή γίνεται σε έγγραφο του 1320. Η Μονή γνώρισε μεγάλη άνθηση κατά το Μεσαίωνα (τέλη του 15ου αιώνα). Ως το 1843 λειτούργησε στη Μονή Σχολή των Κοινών Γραμμάτων. Καταστράφηκε από τους Τούρκους (αρχές του 16ου αιώνα), από πυρκαγιά (στα μέσα του 19ου αιώνα), καθώς και από τους Βούλγαρους (1917) και κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1941-1945). Αναστηλώθηκε μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το καθολικό της όμως είχε ήδη κτιστεί το 19ο αιώνα στη θέση του ναού που υπήρχε εκεί τον 11ο αιώνα. ΜΟΝΗ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Βρίσκεται σε απόσταση 37 χιλιομέτρων από το Λιμένα Θάσου. Αποτελεί μετόχι της Μονής Φιλοθέου του Αγίου Όρους από το 1287. Έγινε κοινοβιακό μοναστήρι το 1974. ΙΕΡΟ ΚΕΙΜΗΛΙΟ: Εδώ φυλάσσεται τμήμα από τον Τίμιο Ήλο της Σταύρωσης του Ιησού, δώρο του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Νικηφόρου Βοτανειάτη (1078 – 1081) στη Μονή Φιλοθέου του Αγ. Όρους. ΙΕΡΑ ΛΕΙΨΑΝΑ: Εδώ φυλάσσονται τα ιερά λείψανα του Αγίου Αρσενίου του Φαρασιώτη, του Αγίου Εφραίμ του Νεομάρτυρος Νέας Μάκρης και του Αγίου Ιωάννη του Ρώσσου. Η Μονή αποτελεί γυναικείο κοινοβιακό μοναστήρι. Εορτάζει στις 18 Νοεμβρίου με το Παλαιό Ημερολόγιο, εφόσον πρόκειται για μετόχι του Αγίου Όρους. ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΘΑΣΟΥ Βρίσκεται στο 6ο χιλιόμετρο από τη Σκάλα Μαριών. Το 1813 ήταν ένα μικρό εκκλησάκι, αλλά το 1977 έγινε Μονή, η οποία εγκαινιάστηκε το 1981. ΙΕΡΟ ΚΕΙΜΗΛΙΟ: Εδώ φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Η Μονή αποτελεί ανδρικό κοινοβιακό μοναστήρι. Εορτάζει την ημέρα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (15 Αυγούστου). ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΠΡΙΝΟΥ ΘΑΣΟΥ Βρίσκεται μέσα σε μια καταπράσινη όαση, σχεδόν στην κορυφή του όρους Υψάριο, σε υψόμετρο 770 μέτρων, πάνω από το γραφικό χωριό Καζαβίτι. Από το 1843 ήταν ερημητήριο και το 1987 μετατράπηκε σε γυναικείο κοινοβιακό μοναστήρι. ΙΕΡΟ ΚΕΙΜΗΛΙΟ: Η θαυματουργή εικόνα του Αγίου Παντελεήμονος. Η Μονή εορτάζει στις 27 Ιουλίου, την ημέρα του Αγίου Παντελεήμονος. Παπίκιο Όρος ονομάζεται το τμήμα του ορεινού όγκου της οροσειράς Ροδόπης, τη γεωγραφική θέση του οποίου καθόρισε με αρκετή ακρίβεια ο Στίλπων Κυριακίδης, τοποθετώντας το πάνω από τη βυζαντινή Μοσυνούπολη, ΒΔ της Κομοτηνής και ταυτίζοντας το με το Όρος που βρίσκεται πάνω και λίγο δυτικά του χωριού Σώστης. Το Όρος αυτό έχει 1463 μέτρα ύψος και είναι γνωστό με το τουρκικό όνομα Karlal-dagi «αετοβούνι» ή Karlik-dagi «χιονοβούνι» (karlik «τόπος όπου πέφτει πολύ χιόνι ή είναι σκεπασμένος από πολύ χιόνι»). Το Παπίκιο Όρος της Ροδόπης υπήρξε φημισμένο κέντρο μοναχισμού από τον 11ο έως τον 15ο αιώνα μ.Χ., εφάμιλλο του Αγίου 'Ορους. Η πρώτη γραπτή αναφορά στο Παπίκιο γίνεται σε δύο χωρία του Τυπικού του Γρηγορίου Πακουριανού, που συντάχθηκε το 1083 και μας πληροφορεί ότι ο ναός του Αγίου Γεωργίου Παπικίου όρους, ήταν μετόχι της μονής της Θεοτόκου Πετριτζονιτίσσης (σήμερα Μπάτσκοβο). Στα μοναστήρια του Παπίκιου Όρους μόνασαν μεγάλες και ιστορικές μορφές της βυζαντινής αυτοκρατορίας και της Ορθοδοξίας. Σύμφωνα με βυζαντινούς ιστορικούς και χρονογράφους, από τα μοναστήρια του Παπίκιου Όρους πέρασαν επιφανή πρόσωπα του Βυζαντίου, όπως ο νόθος γιος του αυτοκράτορα Μανουήλ Α', Αλέξιος (1143-1180), ο ηγεμών των Σέρβων Στέφανος Α' Νεανία, ο οποίος στο τέλος της ζωής του ασπάστηκε το μοναχικό σχήμα, αφήνοντας την εξουσία στον δευτερότοκο γιο του Στέφανο (1195). Σύμφωνα με τον Ιωάννη Ζωνάρι, στους πρόποδες του Παπικίου κατασκήνωσε ο Αυτοκράτωρ Αλέξιος Α' Κομνηνός (1081-1118) κατά το διάστημα της εκστρατείας του εναντίον των Παυλικιανών. Ο Ακάκιος Σαββαΐτης, μέσα από το βίο των δύο Αθηναίων μοναχών Βαρνάβα και Σωφρονίου, που συνέγραψε στο πρώτο τέταρτο του 13ου αιώνα, δίνει σημαντικές πληροφορίες για το Παπίκιο. Οι δύο μοναχοί, ιδρυτές της μονής Σουμελά του Πόντου, επισκέφθηκαν το Παπίκιο και κάνουν λόγο για την ύπαρξη δύο επώνυμων μονών: της Παναγίας της Ελεούσας, που βρισκόταν στο ανατολικό τμήμα του Παπικίου και του Ευαγγελιστή Λουκά στο δυτικό. Ο Ακάκιος αναφέρει μάλιστα ότι στο Παπίκιον υπήρχαν τριακόσια εβδομήντα μοναστήρια (ενδεχομένως ο αριθμός να είναι υπερβολικός), γεγονός ωστόσο, που φανερώνει τη σπουδαιότητα του μοναστικού κέντρου. Με την ιστορία του Παπικίου συνδέονται τα ονόματα του Γρηγορίου Παλαμά, αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, και του οσίου Μαξίμου του Καυσοκαλυβίτη, που επισκέφθηκαν τη μοναστική κοινότητα στις αρχές του 14ου αιώνα και έμειναν στην περιοχή για μικρό χρονικό διάστημα. Σύμφωνα με τις ιστορικές μαρτυρίες το Παπίκιο φαίνεται πως γνώρισε τη μέγιστη ακμή του κατά τον 11ο-12ο αιώνα μ.Χ. Από τον 13ο αιώνα, όμως και μετά, σημειώνεται μια καθοριστική κάμψη στη ζωή του μοναστικού κέντρου, η οποία φτάνει σε πλήρη μαρασμό στα τέλη του 14ου αιώνα. Οι ανασκαφικές έρευνες και τα αρχαιολογικά δεδομένα αποκαλύπτουν ότι στις αρχές του 13ου αιώνα μερικά μοναστήρια του Παπικίου υπέστησαν τρομερές καταστροφές από πυρκαγιές, με αποτέλεσμα να αποτεφρωθούν μεγάλα τμήματα τους, τα οποία και έπαυσαν να χρησιμοποιούνται και να περιοριστεί έτσι σημαντικά η αρχική του έκταση. Επιπλέον, ο μαρασμός του Παπικίου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στους εμφυλίους πολέμους και τις δυναστικές έριδες μεταξύ του Ανδρόνικου Β' και Ανδρόνικου Γ (1321-1328) καθώς και της Άννας Παλαιολογίνας και του Ιωάννου Στ' Καντακουζηνού (1341-1347), που διεξήχθησαν αποκλειστικά στον χώρο της Θράκης. Τέλος, η κατάλυση της βυζαντινής κυριαρχίας στην περιοχή από τους Οθωμανούς (1362), μολονότι δεν υπήρξε ο καθοριστικός παράγοντας για την παρακμή του μοναχισμού στο Παπίκιον, συντόμευσε τον χρόνο λειτουργίας των λίγων μοναστηριών που είχαν κατορθώσει να επιβιώσουν μέχρι τότε. Πάντως, ακόμα και κατά τους τελευταίους βυζαντινούς αιώνες δεν είναι σπάνιες οι αναφορές στο Παπίκιο, οι οποίες προέρχονται κυρίως από ιστορικά έργα και βίους αγίων. Κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους, παρά το γεγονός ότι το Παπίκιον δεν υφίσταται πια ως μοναστικό κέντρο, ωστόσο η ευρύτερη περιοχή του Παπικίου δεν έπαυσε να κατοικείται. Κοντά ή και πάνω στα ερειπωμένα μοναστηριακά συγκροτήματα οι κάτοικοι της ορεινής Ροδόπης ιδρύουν μικρούς οικισμούς, για να εκμεταλλευτούν τα γύρω από τα ερειπωμένα μοναστήρια καλλιεργήσιμα κτήματα. Τέτοιοι οικισμοί είναι ο παλαιός Ληνός (Κιουπλού), η Γενετή, η Πόα (Κουγιού-Ντερέ), η Κερασιά, η Φωλιά, η Βροντή. Το κέντρο μοναχισμού του Παπίκιου Όρους ήταν οργανωμένο σύμφωνα με τα πρότυπα του Αγίου Όρους. Σημαντική μαρτυρία για την οργάνωση του μοναχισμού στο Παπίκιο αποτελεί ένα μολυβδόβουλο του 10ου-11ου αιώνα, το οποίο έχει στη μία πλευρά παράσταση Παναγίας και στην άλλη την επιγραφή «Θεοτόκε βοήθει τω πρώτω του Παπικίου» και μαρτυρά την ύπαρξη του θεσμού του «Πρώτου», ως μορφή μοναστικής διοίκησης, τουλάχιστον από τον 10ο - 11ο αιώνα. Από τις γραπτές πηγές συμπεραίνεται η συνύπαρξη δύο μοναστικών τύπων στην οργάνωση του μοναχισμού στο Παπίκιο: ερημικός μοναχικός βίος, αλλά και το κοινοβιακό σύστημα, το οποίο αποδεικνύεται σήμερα με ανασκαφικά δεδομένα, μετά δηλαδή την αποκάλυψη οργανωμένων μοναστηριακών συγκροτημάτων. Τα σημαντικότερα αρχαιολογικά δεδομένα των ανασκαφικών ερευνών του Παπικίου είναι μια σειρά μοναστηριών, ερείπια των οποίων έχουν εντοπιστεί βόρεια των σημερινών οικισμών Πολύανθος, Σώστης, Μίσχος, Ληνός, Ασώματοι, Κερασιά, Θάμνα και Ρίζωμα, που βρίσκονται στους πρόποδες της Ροδόπης. Οι ανασκαφικές έρευνες έφεραν στο φως, εκτός από ναούς και μοναστηριακά συγκροτήματα, κινστέρνες (δεξαμενές), αποθήκες, μύλους, τριμερή λουτρώνα κατά το πρότυπο μικρών παλαιοχριστιανικών λουτρώνων, αλλά και ευρήματα όπως νομίσματα, μολυβδόβουλα, εικονίδια από στεατίτη, αντικείμενα καθημερινής χρήσης (θραύσματα αγγείων, μαχαιρίδια, κανάτες, πήλινα κηροπήγια κτλ.) και ακόσμητη, εφυαλωμένη κεραμική. Τα περισσότερα ευρήματα καλύπτουν το διάστημα μεταξύ του 11ου-13ου αιώνα. Καθώς ανεβαίνουμε, η ματιά ξεκλέβει προς τη μεγάλη λίμνη της Βιστονίδας, που κλείνει κάτω στο Πόρτο Λάγος και αριστερότερα στο Φανάρι, στη Μέση και την Αρωγή Από τον δυτικό περιφερειακό της Κομοτηνής, φεύγουμε με κατεύθυνση την Πανεπιστημιούπολη. Σε τέσσερα χιλιόμετρα περίπου στρίβουμε δεξιά προς τα χωριά Αγίασμα και Θάμνα, ακριβώς στο δυτικό άκρο της Πανεπιστημιούπολης. Τρία χιλιόμετρα μετά και ακριβώς στην είσοδο του χωριού Θάμνα και στην πινακίδα που ορίζει το τοπωνύμιο, στρίβουμε αριστερά στον χωματόδρομο, ακολουθώντας την κατεύθυνση που δείχνει το μικρό πινακιδάκι «προς φυλάκιο Μαχαίρα». Ο δρόμος αρχίζει και ανηφορίζει για τα καλά. Η θέα κάτω στον κάμπο της Ροδόπης υπέροχη, με πρώτη πλάνο την πανέμορφη Πανεπιστημιούπολη και το Πανθρακικό Στάδιο, στο πρώτο άγγιγμα της πόλης της Κομοτηνής. Πολύ πίσω βέβαια ο Ομηρικός Ισμαρος και αριστερότερα ο ατμοηλεκτρικός σταθμός της ΔΕΗ με τη μεγάλη καμινάδα του, αδιαφιλονίκητο σημείο αναφοράς. Μια πραγματικά ιδανική δασική διαδρομή σ´ έναν πολύ φαρδύ χωματόδρομο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι λειτουργεί παράλληλα και σαν αντιπυρική ζώνη. Κάποια κυπαρίσσια, κουμαριές, μεγάλα πουρνάρια και εμείς να συνεχίζουμε την διείσδυσή μας βαθιά στον παράδεισο της ορεινής Ροδόπης. Καθώς ανεβαίνουμε, η ματιά ξεκλέβει προς τη μεγάλη λίμνη της Βιστονίδας, που κλείνει κάτω στο Πόρτο Λάγος και αριστερότερα στο Φανάρι, στη Μέση και την Αρωγή, αυτές τις καταπληκτικές παραλίες της Ροδόπης. Αλλα επτά χιλιόμετρα και στην πινακίδα που απαγορεύεται η λήψη φωτογραφιών, ακολουθούμε την κατεύθυνση προς το ελληνικό φυλάκιο Μαχαίρα. Σε εννέα χιλιόμετρα φτάνουμε στο εγκαταλελειμμένο εθνοφυλάκιο και οκτακόσια μέτρα μετά ένα μικρό λιβάδι με μια καλύβα τσοπάνων, ενώ σε οπτική επαφή η δεύτερη κορυφή του Παπικίου πάντα μας προκαλεί για να την πατήσουμε... Πέντε χιλιόμετρα μετά, σε αριστερή κλειστή στροφή, εντοπίζουμε το κόκκινο σημαδάκι στην άκρη του δρόμου και το βέλος επάνω στο βράχο δείχνει την αρχή της ορειβατικής μας πεζοπορίας. Μια ιδιαίτερα ανηφορική ράχη σε σκιερό περιβάλλον, σε πενήντα περίπου λεπτά το δάσος αραιώνει, βγαίνουμε σε ξέφωτα, αριστερά στα νοτιοδυτικά η δεύτερη κορυφή του Παπικίου με το τριγωνομετρικό και το σημαιάκι, τα Βουλγάρικα βουνά στο βορρά απλώνονται εντυπωσιακά και βέβαια η Ροδόπη ολόκληρη στα πόδια μας! Από τα σημαντικότερα μοναστικά κέντρα του Βυζαντίου υπήρξε το Παπίκιον όρος, τμήμα του ορεινού όγκου της Ροδόπης βορειοδυτικά της Κομοτηνής. Αναφέρεται για πρώτη φορά στις πηγές στα τέλη του 11ου αι. Σημαντικές πληροφορίες παρέχουν οι βυζαντινοί ιστορικοί και χρονογράφοι Ζωναράς, Κίνναμος και Χωνιάτης αναφέροντας την ύπαρξη στο Παπίκιον΄"πλείστων σεμνείων" και "φροντιστηρίων", όπου εκάρησαν μοναχοί επιφανή πρόσωπα του Βυζαντίου, όπως ο πρωτοστράτωρ Αλέξιος Αξούθ και ο νόθος γιος του αυτοκράτορα Μανουήλ Α΄ (1143-1180) σεβαστοκράτωρ Αλέξιος. Εδώ προσήλθε ο Σέρβος ηγεμών Στέφανος Α΄ Νεμάνια και ασπάσθηκε το μοναχικό σχήμα. Ο Γρηγόριος Παλαμάς και ο όσιος Μάξιμος ο Καυσοκαλυβίτης επισκέφτηκαν και παρέμειναν στο Παπίκιον για σύντομο χρονικό διάστημα. Για την ετυμολογία του ονόματος ο Σαββαΐτης μοναχός Ακάκιος, στο πρώτο τέταρτο του 13ου αι., μας πληροφορεί: "Αρχήν δε τη κατοικήσει του όρους γέρων τις πρώτος κατώκησεν εκείσε την κλήσιν έχων πάππος και δια τούτο Παπίκιον". Μεγάλος αριθμός βυζαντινών ναών και άλλων κτισμάτων, εντοπισμένων βόρεια των οικισμών Πολυάνθου, Ληνού, Μίσχου, Ασώματου και Θάμνας στους πρόβουνους της Ροδόπης, επιβεβαιώνουν την ορθότητα της ταύτισης της περιοχής με το Παπίκιον των βυζαντινών πηγών. Οι γραπτές βυζαντινές πηγές για το Παπίκιον ενισχύονται και από τα αρχαιολογικά δεδομένα. Συγκεκριμένα αποκαλύφθηκαν με ανασκαφικές έρευνες, από το 1982 και εξής, τα ερείπια τριών θολοσκέπαστων ναών, σε σχήμα ελευθέρου σταυρού με συνεπτυγμένες τις κεραίες, 11ου-12ου αι., βυζαντινός λουτρών και δύο εκτεταμένα μοναστηριακά συγκροτήματα της ίδιας εποχής πλησίον των οικισμών Σώστη και Ληνού. Το δεύτερο μοναστήρι κτίστηκε με την οικονομική συνδρομή της αυτοκράτειρας Μαρίας Βοτανειάτη της οποίας ο τάφος με το χρυσό δακτυλίδι της βρέθηκε βόρεια του καθολικού. Βρ'εθηκαν επίσης ενδιαφέροντα σπαράγματα από τον τοιχογραφικό διάκοσμο, ενώ έχει διασωθεί το μεγαλύτερο τμήμα του πολύχρωμου μαρμαροθετημένου δαπέδου. Από τα ανασκαφικά ευρήματα (γλυπτός διάκοσμος, μαρμαροθετημένα δάπεδα, τοιχογραφίες, κεραμική, μολυβδόβουλλα) συμπεραίνεται ότι το Παπίκιον Όρος είχε άμεση επικοινωνία με τα γύρω αστικά κέντρα, αλλά και με την ίδια την Κωνσταντινούπολη. Η παράθεση και η συσχέτιση των προσφερόμενων ιστορικών μαρτυριών με τα ανασκαφικά δεδομένα δηλώνουν τη μεγάλη ακμή του μοναστικού κέντρου κατά τον 11ο-12ο αι. Μετά την εποχή αυτή το μοναστικό κέντρο παρακμάζει και στους μεταβυζαντινούς χρόνους δεν υπάρχει πια. Η μετονομασία του Παπικίου και γενικότερα της Ροδόπης σε Despot Dag (όρος του Θεού) αποτελεί ανάμνηση του μοναχισμού που αναπτύχθηκε κατά τη βυζαντινή περίοδο.